Czy istnieje śluz niepłodny?

Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna.

Teoretycznie tak. Może to brzmieć zaskakująco, ale szyjka macicy produkuje śluz przez cały cykl. Zasadnicze znaczenie ma rodzaj śluzu wydzielany danego dnia. W fazie płodności przed owulacją pod wpływem rosnącego poziomu estrogenów wydzielane są płodne rodzaje śluzu — L, S i P. Pomagają one plemnikom dotrzeć do komórki jajowej. Poza fazą płodności szyjka produkuje śluz G, który blokuje ją gęstym, ochronnym czopem. Oddziela on plemniki i drobnoustroje od macicy. W tym czasie plemniki nie są w stanie przedostać się przez szyjkę i szanse na poczęcie są znikome.

Dowiedz się więcej: Skąd się bierze śluz?

Czy w praktyce oznacza to, że gęsty, lepki śluz obserwowany na sromie jest niepłodny? Nie! Jeśli zauważysz lepki śluz, oznacza to, że szyjka jest odblokowana i właśnie widzisz pozostałości czopu lub typowy śluz (składający się z typów L, S i P). W praktyce, w kontekście samodzielnej obserwacji śluzu w ramach rozpoznawania płodności, nie istnieje żaden obiektywnie niepłodny śluz. Początkujące kobiety powinny uznać każdy jego rodzaj za objaw płodności. Popularne określanie śluzu gorszej jakości (lepkiego, mętnego) jako „niepłodnego” jest nieprawidłowe i mylące. W skrajnym przypadku może prowadzić do nieplanowanej ciąży, jeśli para zignoruje pozornie „niepłodne” objawy. Zwłaszcza na początku nauki obserwacji cykli warto przyswoić sobie jedną ważną zasadę — każdy śluz, bez względu na cechy, jest płodny. Wyjątkiem jest śluz obserwowany w fazie lutealnej (po ustaleniu wzrostu temperatury).

Stała wydzielina

Niektóre kobiety obserwują jednak jakąś wydzielinę przez cały cykl. Nie oznacza to, że są płodne przez cały czas. Początkujące kobiety powinny traktować każdą wydzielinę, jaką zaobserwują na sromie, jako potencjalnie płodny śluz szyjkowy — ale to nie zawsze jest prawda. Oprócz śluzu możesz zauważyć m.in. wydzielinę z pochwy (a nie z szyjki macicy). Ta wydzielina nie jest płodna i nie ułatwia plemnikom zapłodnienia.

Uwaga! Jeśli masz cykle standardowej długości (do 35 dni) i obserwujesz jakiekolwiek dni suche na początku cyklu, nie doszukuj się u siebie stałej wydzieliny. Śluz najgorszej jakości lub samo odczucie wilgotności mogą być pierwszą oznaką płodności.

Stała wydzielina nie jest związana z owulacją i może być obecna przez cały cykl. Zwykle przypomina błyszczącą plamę na papierze i nie można jej zebrać palcami. Czasem przybiera formę papkowatej lub nawet gęstej wydzieliny, przypominając typowy śluz szyjkowy. W celu ich rozróżnienia możesz spróbować rozetrzeć wydzielinę w palcach (wydzielina pochwowa powinna dość szybko się wchłonąć) lub rozpuścić ją w szklance wody (wydzielina pochwowa w przeciwieństwie do śluzu szyjkowego powinna się rozpuścić). Te sposoby będą jednak skuteczne tylko w przypadku klasycznej wydzieliny pochwowej, która nie ma struktury śluzu. Czasem stała wydzielina składa się z fragmentów śluzu G lub z komórek otoczonych warstwą śluzowatą, które rozwijają się w bardzo długich cyklach (np. w okresie poporodowym). W takich przypadkach może być pomocne ustalenie podstawowego modelu niepłodności (PMN).

Podstawowy model niepłodności

PMN to rodzaj obserwacji utrzymujący się w okresie niepłodności przedowulacyjnej. Cechuje się pewną niezmiennością w przeciwieństwie do okresu płodności, w którym następują dynamiczne zmiany obserwacji — śluz zmienia się i stopniowo zyskuje na jakości, stając się coraz bardziej płynny i śliski. Wyróżnia się trzy rodzaje możliwych obrazów niepłodności:

• Suchy PMN to „domyślny” model. Zakłada brak śluzu i odczuć.
• PMN z wydzieliną to sytuacja, gdy codziennie przed właściwym okresem płodności jest obecna stała wydzielina. Może być to tylko jakaś widoczna wydzielina z towarzyszącym jej odczuciem suchości lub tylko jakieś odczucie bez widocznej wydzieliny, lub widoczna wydzielina z jakimś odczuciem; ale zarówno odczucie, jak i wygląd wydzieliny nie powinny ulegać zmianie w tym czasie.
• Mieszany PMN to sytuacja, gdy suche dni są obserwowane na przemian z dniami ze stałą wydzieliną lub gdy występują dwa różne rodzaje wydzieliny (czasem więcej). Może być najtrudniejszy do ustalenia. Występuje tylko w dłuższych cyklach — np. w okresie poporodowym, przed menopauzą, po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej lub w przypadku innych zaburzeń hormonalnych.

Termin PMN pochodzi z metody Billingsa. W metodzie Billingsa, Modelu Creighton i metodzie Justisse niepłodną wydzielinę oznacza się żółtym znaczkiem, w metodzie Rötzera — literą „c” (constans, czyli stała), a w metodzie polskiej — czarnym kółkiem. Metody objawowo-termiczne niestety nie zawsze potrafią sobie poradzić z nietypowym obrazem wydzieliny. Niektóre metody nie pozwalają ustalić PMN z wydzieliną w typowych cyklach lub nie uwzględniają mieszanego PMN, lub dopuszczają tylko wydzielinę gorszej jakosci jako element PMN (np. w metodzie Billingsa odczucie mokrosci może być częścią PMN).

Zanim ustalisz PMN z wydzieliną, w pierwszej kolejności powinnaś wykluczyć infekcję, schorzenia szyjki macicy, zaburzenia hormonalne lub nieprawidłową higienę intymną. Umów się na wizytę u ginekologa, aby sprawdzić stan narządów rozrodczych i opowiedz, że obserwujesz stałą wydzielinę. Leczenie lub zmiana nawyków higienicznych i dietetycznych czasem pomagają pozbyć się stałej wydzieliny lub ułatwić jej ocenę.

Jak ustalić PMN?

Poniżej opisuję sposób ustalania PMN wg metody Billingsa.

Sposób ustalania PMN zależy od długości cyklu.

Bardzo długie cykle

Jeśli w bardzo długim cyklu (np. po porodzie, po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej, przed menopauzą lub w przypadku zaburzeń hormonalnych) obserwujesz taki sam rodzaj wydzieliny przez 2 tygodnie (w innych metodach mowi się czasem o okresie 10–21 dni obserwacji), możesz ją po tym czasie uznać za niepłodną. Jeśli w kolejnym cyklu Twoja sytuacja ulega zmianie (np. skończył się okres poporodowy), musisz znów założyć, że każda wydzielina jest płodna. W długich cyklach PMN może być suchy, z wydzieliną lub mieszany.

Poniższy przykład to fragment okresu poporodowego podczas karmienia piersią. W trakcie tak długiego cyklu PMN może się zmienić, dlatego jeśli doświadczysz przedłużonych okresów z innym rodzajem wydzieliny, po dwóch tygodniach możesz dodać do swojego PMN nowy rodzaj obserwacji.

Typowe cykle

Jeśli w co najmniej 3 cyklach regularnie obserwujesz taki sam rodzaj wydzieliny między miesiączką a właściwym okresem płodności (czyli poza mniej więcej tygodniem przed szczytem śluzu i wzrostem temperatury), możesz w kolejnych cyklach uznać ją za niepłodną. Jak to wygląda w praktyce? Gdy krwawienie słabnie, zaczynasz obserwować wydzielinę lub odczucie. Taka obserwacja utrzymuje się przez pewien czas, aż zauważysz moment zmiany — pojawi się coś nowego. Od tej chwili obraz śluzu staje się zmienny i dynamiczny. W standardowych cyklach, które zwykle nie są dłuższe niż 35 dni, możesz obserwować albo suchy PMN, albo PMN z wydzieliną. W takich cyklach PMN nie może być mieszany i jeśli po miesiączce występują dni suche, to PMN jest suchy.

Zwróć uwagę, że PMN dotyczy okresu niepłodności przedowulacyjnej. Obraz wydzieliny w fazie lutealnej nie ma znaczenia w momencie ustalania PMN. W tych fazach poziomy hormonów są zupełnie inne. W okresie niepłodności przedowulacyjnej zarówno estrogeny, jak i progesteron są na niskim poziomie, natomiast w fazie lutealnej oba hormony są na wysokim poziomie. Z tego względu w fazie lutealnej możesz być bardziej wysuszona lub wręcz przeciwnie, obserwować jakiś śluz.

W poniższym przykładzie w pierwszych trzech cyklach przed właściwym okresem płodności występowało odczucie wilgotności i kłaczkowata wydzielina. W czwartym cyklu PMN z wydzieliną jest już potwierdzony i można te dni uznać za niepłodne.

Częste błędy

Aby ustalić PMN, musisz opisywać odczucie i wygląd śluzu własnymi słowami. Skróty śluzu stosowane w popularnych metodach objawowo-termicznych to za mało, ponieważ pomijają odczucie lub ograniczają się tylko do podziału na śluz gorszej i lepszej jakości. To nie wystarczy, by ustalić PMN. Ogólny schemat opisu odczuć to „sucho — wilgotno — mokro lub ślisko”, ale czasem musisz dodać do niego własne określenia (np. „lepko” lub „bulgot”), żeby uchwycić moment zmiany. Podobnie ogólny szkielet opisu wyglądu śluzu to „nic — mętny — mętne nitki — przejrzysty — przejrzyste nitki” (tzn. gęsty i mętny śluz gorszej jakości i śluz lepszej jakości w postaci przejrzystych nitek), ale czasem musisz opisać wydzielinę dokładniej, np. zwrócić uwagę, że jest bardziej zbita, papkowata bądź przypomina kłaczki lub grudki.

Poniższy przykład przedstawia fragment długiego cyklu z mieszanym PMN w formie dni suchych i dni z pewną wydzieliną. W pierwszym rzędzie wydzielina jest opisana zbyt ogólnie, przez co został pominięty moment zmiany w 30. dniu na karcie, co mogło doprowadzić do nieplanowanej ciąży. W drugim rzędzie oryginalny, bardziej szczegółowy zapis ujawnia, że PMN to „sucho” i „sucho, grudki” zamiast „sucho, gęsty”, dzięki czemu widać, że w 30. dniu na karcie wygląd wydzieliny się zmienia.

Z drugiej strony, zbyt szczegółowy opis wydzieliny też może zaciemnić obraz sytuacji. Poniższy przykład przedstawia fragment cyklu z PMN z wydzieliną, ale w pierwszym rzędzie opis jest tak szczegółowy, że obraz śluzu wydaje się zmienny. W takiej sytuacji trzeba spojrzeć z dystansu, żeby zobaczyć las (ogólne trendy) zamiast poszczególnych drzew (różnych określeń wydzieliny). Na czym polegają różnice między poszczególnymi określeniami? Czy widzisz między niektórymi obserwacjami podobieństwo? Czy są względnie takie same? Czy dostrzegasz moment zmiany, w którym obraz wydzieliny zaczyna się zmieniać? Niekóre różnice mogą nie mieć istotnego znaczenia. W poniższym przykładzie po dłuższej analizie okazało się, że wystarczy użyć jednego określenia na mniej intensywne odczucie zamiast trzech bardzo dokładnych określeń („lepko”, „wilgotno” i „spływanie”), ponieważ nie różnią się znacząco natężeniem i przeplatają się bez zyskiwania na jakości; podobnie okazało się, że dwa określenia wyglądu wydzieliny („lśniący” i „kłaczkowaty”) opisują wydzielinę wyglądającą bardzo podobnie i utrzymującą się przez dłuższy czas bez większych zmian. Po poprawieniu zapisu widać wyraźnie okres niepłodności i płodności.

Uwaga! To jest przykład obserwacji u konkretnej kobiety. U Ciebie powyższe określenia mogą mieć trochę inne znaczanie, a różnica np. między „lepko” a „wilgotno” bądź „lśniący” a „kłaczkowaty” może być istotna.

Początkowo lepiej opisywać odczucie i wygląd wydzieliny tak dokładnie, jak potrafisz, bo takiemu zapisowi można się przyjrzeć, zauważyć różnice i podobieństwa, a następnie zmniejszyć liczbę określeń. W drugą stronę to nie jest możliwe — jeśli użyjesz tylko najbardziej podstawowych określeń, nie będziesz później w stanie takiego zapisu bardziej uszczegółowić.

Zawsze w momencie jakiejkolwiek zmiany obserwacji (inne odczucie, inny wygląd, inne cechy) musisz założyć, że zaczyna się okres płodności.

Podsumowanie

Poprawna interpretacja PMN może być trudna, dlatego najlepiej ustalić go podczas konsultacji z doświadczonym nauczycielem. Jeśli metoda, którą stosujesz, nie radzi sobie z Twoim obrazem śluzu, możesz pomyśleć o nauce metody Billingsa lub Modelu Creighton. Ciągła obecność wydzieliny nie musi oznaczać nienaturalnie przedłużonego okresu płodności.

Dowiedz się więcej: Czy Model Creighton jest lepszy od metody Billingsa?

Źródła

1. Rozpoznawanie płodności. Metoda objawowo-termiczna podwójnego sprawdzenia. Praktyczny kurs dla użytkownika metody. Podręcznik, red. Maria Kuźmiak, Mirosława Szymaniak, PSNNPR, Warszawa 2014, s. 35–37.
2. Sztuka Naturalnego Planowania Rodziny. Kurs podstawowy, LMM, Zalesie Górne 2011, s. 136.
3. Sztuka Naturalnego Planowania Rodziny. Powrót płodności po porodzie, LMM, Zalesie Górne 2011, s. 49–51.
4. Gillian Barker, Kerry Bourke, Marian Corkill, Marie Marshell, Understanding Couple Fertility with the Billings Ovulation Method®, The Ovulation Method Research and Reference Centre of Australia, Melbourne 2017, s. 7–9, 16–19.
5. Evelyn L. Billings, John J. Billings, Teaching of the Billings Ovulation Method: Part 2: Variations of the Cycle and Reproductive Health, The Ovulation Method Research and Reference Centre of Australia, Melbourne 1997, s. 2, 6–7, 16–17, 20–23, 27, 33.
6. Evelyn L. Billings, John J. Billings, Maurice Catarnich, Atlas Metody Owulacji Billingsa. Obraz śluzu w czasie płodności i niepłodności, tłum. Ewa Małolepsza, wyd. 5 uzupełnione, Pallottinum, Poznań 1998, s. 10–11, 33–35, 72–80, 102–107.
7. Evelyn L. Billings, Ann Westmore, The Billings Method: Using the body's natural signal of fertility to achieve or avoid pregnancy, nowe wyd., Gracewing, Leominster 2011, s. 26–29, 91.
8. R. J. Huneger, Rose Fuller, A Couple's Guide to Fertility, Northwest Family Services, Portland 2017, lok. 1311–1320.
9. John i Sheila Kippley, Sztuka Naturalnego Planowania Rodziny, tłum. Halina i Robert Toporkiewiczowie, Maria Smereczyńska, Agata Jankowiak, wyd. 3, LMM, Kraków 2002, 196–197, 211, 238–239.
10. Teresa Kramarek, Naturalne planowanie rodziny i jego biologiczne uwarunkowania, wyd. 3 popr., Fundacja „Głos dla Życia”, Poznań 2007, s. 39.
11. Geraldine Matus, Justisse Method: Fertility Awareness and Body Literacy: A User’s Guide, wyd. poprawione, Justisse-Healthworks for Women, Edmonton 2009, s. 42.
12. Josef Rötzer, Ja i mój cykl, tłum. Klaudia Kosmala, Elżbieta Wójcik, INER, Warszawa 2007, s. 215.
13. Josef Rötzer, Sztuka planowania rodziny, tłum. Klaudia Kosmala, Elżbieta Wójcik, wyd. 4, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2005, s. 72–73.
14. Toni Weschler, Taking Charge Of Your Fertility: The Definitive Guide to Natural Birth Control, Pregnancy Achievement and Reproductive Health, wyd. poprawione, Vermilion, Londyn 2003, s. 129, 320, 333–340.
15. Leslie Rewis, Basic Infertile Pattern, fertilityawarenessmethodofbirthcontrol.com, dostęp 18.10.2020.
16. The Use of the Yellow Stamps or = Symbols, oficjalna strona Światowej Organizacji Metody Owulacji Billingsa woomb.org, dostęp 17.04.2012.

Dodatkowe odnośniki

1. Lek-Lim Chan, Making Sense of the BIP, oficjalna strona The Billings Ovulation Method Association - USA boma-usa.org.
2. Allison Macbeth, What The Heck Is Vaginal Cell Slough?, 26.09.2016, bluepoppyhealth.com.
3. Leilani Navar, What is this stuff? Continuous Mucus & Fertility Awareness, 02.07.2019, healgrowthriveflow.com.
4. Hanna Ransom, Continuous cervical fluid: Why you have it and what it might mean?, 11.09.2015, holistichormonalhealth.com.