Na czym polegają metody objawowo-termiczne?

Metody objawowo-termiczne to metody rozpoznawania płodności, które opierają się na pomiarze podstawowej temperatury ciała, obserwacji śluzu szyjkowego, historii poprzednich cykli oraz dla chętnych — badaniu szyjki macicy. To najpopularniejsze metody w Polsce — przede wszystki metoda Rötzera, metoda podwójnego sprawdzenia (angielska) i metoda LMM, a także metoda Kippleyów, metoda polska i metoda Sensiplan (niemiecka).

Metody objawowo-termiczne dzielą cykl na trzy fazy pod względem płodności: okres niepłodności przedowulacyjnej (względnej), okres płodności i okres niepłodności poowulacyjnej (bezwzględnej). Pierwszy okres niepłodności na początku cyklu zwany jest niepłodnością względną, ponieważ w tym czasie istnieje minimalne ryzyko ciąży, jeśli owulacja nastąpi wcześniej niż zwykle — przy czym reguły stosowane w tym okresie zapewniają skuteczność porównywalną ze środkami antykoncepcyjnymi. Drugi okres niepłodności, pod koniec cyklu, nazywany jest niepłodnością bezwzględną, ponieważ w tym czasie zajście w ciążę jest praktycznie niemożliwe.

Najważniejszymi wydarzeniami w cyklu wg metod objawowo-termicznych są szczyt śluzu i wzrost temperatury. Szczyt śluzu (rozumiany najczęściej jako ostatni dzień śluzu lepszej jakości) świadczy o wysokim poziomie estrogenów, natomiast wzrost temperatury świadczy o wzroście progesteronu. Gdy oba te zjawiska zajdą w podobnym czasie (w odstępie co najwyżej kilku dni), można dzięki temu potwierdzić, że kobieta jest już w fazie lutealnej. Zwykle oznacza to, że prawdopodobnie w pobliżu szczytu śluzu i wzrostu temperatury miała miejsce owulacja.

Dowiedz się więcej: Czy wzrost temperatury zawsze świadczy o owulacji?

Do rozpoznania fazy lutealnej wystarcza sama temperatura, ale dzięki uwzględnieniu szczytu śluzu metody objawowo-termiczne mają mniej wymagające reguły niż metody termiczne (opierające się na samej temperaturze). Pozwala to na interpretację większej liczby wykresów i szybsze ustalenie niepłodności.

Okres niepłodności przedowulacyjnej (względnej) trwa zwykle kilka dni, podobnie w każdym cyklu, a następnie okres potencjalnej płodności trwa tak długo, aż ustali się szczyt śluzu i wzrost temperatury, bez względu na to, czy wydarzy się to tydzień, czy miesiąc później. Dzięki temu — w przeciwieństwie do tzw. „kalendarzyka”, który opiera się tylko na długości poprzednich cykli — unika się ryzyka przedwczesnego ustalenia niepłodności w sytuacji, gdy cykl się wydłuża i owulacja ma miejsce później niż zwykle.

W związku z tym w każdym cyklu, bez względu na jego długość, okres niepłodności jest dość stały (zwykle kilka dni niepłodności przedowulacyjnej na początku cyklu i tydzień lub półtora tygodnia niepłodności poowulacyjnej na końcu cyklu), a okres płodności wydłuża się lub skraca w zależności od długości cyklu.

Początek okresu płodności ustala się w dniu wskazanym przez regułę kalendarzową (której wskazanie oblicza się na podstawie poprzednich cykli — ich długości i często najwcześniejszego dnia wzrostu temperatury) lub w dniu pierwszego wystąpienia objawów płodności. Decyduje to, co nastąpi wcześniej. Niektóre metody objawowo-termiczne oferują kilka reguł ustalania końca okresu niepłodności przedowulacyjnej (względnej). W celu ustalenia końca okresu płodności czeka się zwykle trzy lub cztery dni po szczycie śluzu i wzroście temperatury — szczegóły zależą od konkretnej metody i układu objawów.

W okresie niepłodności przedowulacyjnej (względnej) można współżyć tylko wieczorem, ponieważ granica tego okresu zależy m.in. od pierwszego wystąpienia objawów płodności i trzeba się obserwować przez cały dzień, żeby mieć pewność, że tego dnia okres płodności się jeszcze nie zaczął. W okresie płodności, o ile chce się uniknąć ciąży, należy powstrzymać się od współżycia. Okres niepłodności poowulacyjnej (bezwzględnej) trwa od momentu ustalenia aż do końca cyklu bez względu na obserwowane objawy, więc można współżyć o jakiejkolwiek porze.

W sytuacjach szczególnych, takich jak okres poporodowy, premenopauza lub odstawienie antykoncepcji hormonalnej, stosuje się specjalne protokoły różniące się znacząco od typowych reguł. Poza tymi szczególnymi sytuacjami, jeśli w cyklu wystąpią jakieś dni ze śluzem lub krwawieniem śródcyklicznym, po których nie wzrośnie temperatura, nie można rozpoznać dodatkowych dni niepłodnych. Okres płodności trwa tak długo, aż uda się ustalić początek niepłodności poowulacyjnej (bezwzględnej).

Źródła

1. Rozpoznawanie płodności. Metoda objawowo-termiczna podwójnego sprawdzenia. Praktyczny kurs dla użytkownika metody. Podręcznik, red. Maria Kuźmiak, Mirosława Szymaniak, PSNNPR, Warszawa 2014.
2. Sztuka Naturalnego Planowania Rodziny. Kurs podstawowy, LMM, Zalesie Górne 2011.
3. Josef Rötzer, Sztuka planowania rodziny, tłum. Klaudia Kosmala, Elżbieta Wójcik, wyd. 6, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2017.